<KAFLE,ZDUN,OGNISKO,SZKLIWO,>

KAFLARSTWO POLSKIE    JAN  SAS  ZUBRZYCKI     LUBLIN 1925  cz I

Kaflarstwo Polskie

Zaczyna się czasy ostatnimi ucierać w piśmiennictwie  naszem wyrażnie  zduństwo jakby  dla konieczności wprowadzenia tego słowa w miejsce kaflarstwa, rzekomo nie polskiego. Na wstępie musimy zaprzeczyć takiej nowości albowiem zduństwo jest inną gałęzią przemysłu  a kaflarstwo inną.Gloger w Słowniku Staropolskim podaję jakoby kafel pochodził od niemieckiego od  kachel. I to nie jest rzeczą na prawdzie opartą gdyż w najstarszym języku naszym znajdujemy równocześnie obydwa brzmienia, doskonale odpowiadające szerokiemu rozgałęzieniu sztuki rękodzielniczej tak starej w Polsce jak ceglarstwo nasze. gdy cegła była znaną w kraju starolechickim jeszcze pogańskim jak to udowodniliśmy po innych dziełach , zatem i kafel czli kachel nalezy do wyrobów tak koniecznych jak koniecznym był piec w każdej izbie, komnacie, halkowej ( alkowej ) i hali.Są liczne dowody  na upewnienie nas że pra-pra dziadowie umieli mieszkać pięknie i bogato a zatem po zamkach choćby jeszcze  drewnianych i po pałacach, dworach , dworkach  ludzie w dostatki opływający  nie mogli obejść się bez pieca lub komina.Opierając się na wywodach historycznych można twierdzić ze stanowczością że w Słowiańszczyznie w ogóle a w Polsce w szczególe najwcześniej rozwinęły się na północy  Europy pierwiastki architektoniczne . Piec jako obsłona ogniska nie był znany na południu.Jest  to zatem wytwór czysto północny, spowodowany potrzebą nieba ( czyli klimatu ) ostrego.Cegła jest brzmieniem czysto polskim- tak samo kafel czyli kachel. Zatem niepotrzeba w miejsce kaflarstwa  wprowadzać  zduństwa.  Zduństwo odnosi się właściwie do garncarstwa, zdun to garncarz, zdunek oznacza  czeladnika garncarskiego. Miasto Zduny w Księstwie Poznańskim i Zduńska Wola koło Kalisza dowodzą jak odległej starożytności sięgają te ogniska dawnego garncarstwa,chociaż dziś nie ma tam ani śladu tego przemysłu.Nazwy miejscowości powstały na zasadzie bardzo dawnych wyrobów ,widocznie znanej w całej Polsce. Mówimy garnce zdunowe ,zduńskie a odnosi się to do wyrobów jeszcze przedhistorycznych,do urn ,popielnic ,łzawic i mis z 2000 lat przed Chrystusem. Zdunek jest to kamień garnkowy.Inne pojęcia mamy związane ze słowami kafel czyli kafla -lub kachel czyli kachla.Są to wyroby podstawowo także do zduństwa należące,lecz wykończone skutkiem powleczenia ich szkliwem jednokolorowem lub różnobarwnem. Przymiotniki kaflany , kaflowy lub kachlany i kachlowy tkwią w mowie ludu i powtarzają się w dziełach najstarszych nie jako nabytki niesione dopiero przez cudzoziemców lecz jako brzmienie czysto rodzime. W opisach  dawnych czytamy np .kachlu całego nie masz w piecu-a oznacza to określenie związane ściśle i w ogóle z pojęciem  pieca jako ogniska. U nas  powstała niebawem dziwna skłonność  tłumaczenia wszystkiego co tylko wiąże się  z życiem naszym z cudzoziemska. Jest to słabostka wynikająca z łatwowierności naszej. Gloger dajmy na to dla wyjaśnienia słowa alkowa ucieka się aż do Arabji i Hiszpanji – podczas kiedy alkowa to mała halka jako zdrobnienie słowa hala, rdzennie polskiego . Jak mawiano dawniej harmata tak też nazywano izdebki po dworach halkowa. Zupełnie podobnie słowo kachel było używane  najdawniej w naszej sztuce  szkliwienia cegieł i zupełnie nie odpowiada to prawdzie aby dopiero za najściem  cudzoziemców wprowadzono u nas piece szkliwione  czyli jak pisano śkliane. Szkliwo jako polewa znane było w doskonałości wyrobu swojego jeszcze w bożnicach  pogańskich czyli bałwochwalcach, o czem przekonywa nas określenie dziejopisa który mówi że budowa wykonaną była z czerwonych korali i zielonych szmaragdów.Te korale i te szmaragdy to cegły szkliwione.Zatem o wiele wcześniej była u nas znaną sztuka przemysłu szkliwienia jak badania z dzieł obcych nieprzyjaznych dla nas czerpane, chcą głosić.